प्रिय रबीजी,
यसर्थ धन्यवाद दिन चाहन्छु कि, तपाईँले आफ्नो अमेरिकी नागरिकता त्याग गर्ने कानुनी पक्रिया पुनः सुरु गरेर फेरि अर्कोपटक नेपाली नागरिक हुने प्रक्रियामा सामेल हुनुभयो भन्ने खबर सुन्न पाइयो । तपाईँको कुरा गर्दा यति बेला माहौल निकै गरम खालको छ । विभिन्न कारणले विदेशमा बस्ने नेपाली र भर्खर उत्सुकताको प्रश्नैप्रश्न बोकेर अन्योल भविष्यको मार्गमा कुदिरहेका किशोर किशोरीहरु रवि लामिछानेको थोरै पनि आलोचना सहन नसक्ने भएका छन् । यो तपाईँको एक प्रकारले सफलता हो । अर्थात् छायामा परेको केही सामाजिक घटनाहरूका पर्दा खोल्न सफल हुनु भएको उदाहरण हो ।
व्यक्तिगत रूपमा भन्नुहुन्छ भने ‘गिनिज बुक अफ वल्र्ड’ रेकर्डमा नाम लेखाउन सफल हुने गरी लिएको झन्डै साठी घण्टा लामो अन्तरवार्ता देखि नै मेहेनतपूर्ण प्रतिभाको लागि म तपाईँप्रति एक धुमिल खालको आशा थियो । अकस्मात अमेरिकाबाट नेपाल आएर त्यो ‘करिश्मा’ देखाउनु भयो र उतै फर्कनु भयो । अध्ययनकै सिलसिलामा त्यसखाले मेहेनतपूर्ण कर्म गरिरहनु भएको छ भन्ने सूचनाले पुनः अमेरिका फर्के पनि त्यतिविधि चासो नभएको होला सम्भवतः सबैलाई । वा अमेरिका–आकर्षणले लुप्त धेरै नेपाली मध्य तपाईँ अर्को एक हुनुभयो भन्ने अनुमान पनि थियो होला कतिपयको । पछिल्लो पटक नेपाल आएपछि भने साँच्चैकै कमाल गर्नु भएको हो । ‘जनतासँग सिधा कुरा’ कार्यक्रममा कतिपय कमजोरीको बाबजुद गरिएको खोजपूर्ण प्रसारणको प्रभाव जसरी आममान्छेहरुमा प¥यो मलाई पनि ठिक उस्तै गरी प¥यो । र मैले तपाईँको प्रशंसा गर्दै कयौँ पटक भनेँ, ‘कमाल गरेको छ यार रवि लामिछानेले’ । 

म त्यति बेला आफैँसँग फ्यास्स परेँ, जतिबेला तपाईँको वास्तविकता थाहा पाएँ । रवि लामिछाने त नेपाली मूलको अमेरिका नागरिक पो बनिसकेको रहेछ । करिब एकवर्ष अगाडि तपाईँकै मुखबाट स्पष्टीकरण सुनेर थप स्पष्ट हुन पाएँ । भन्नुभएको थियो, ‘विभिन्न व्यक्तिगत कारणहरूले गर्दा मेरो अमेरिकी नागरिकता (ग्रिन कार्ड) त्यागको प्रक्रिया ढिला भएको छ ।’ घोषणा नै भएपछि त्यो त्यागिएला भन्ने मेरो चाहिँ कम्तीमा विश्वास थियो । तर अहिले आएर फेरि सुन्न प¥यो, ‘अब सुरु भएको छ । कानुनविद्को अनुसार अमेरिकी डकुमेन्ट्री बुझाएपछि पूर्णनेपाली हुन पाइने रहेछ । मैले बुझाएँ ।’ बुझाएर ठिक गर्नु भयो । तर प्रश्न बाँकी राखिदिनुभयो कि, बुझाउन त उहींबेला पनि बुझाउन सक्नु हुन्थ्यो होला, जतिबेला समाजको विकृतिविरुद्ध खोजपूर्ण पत्रकारिताको सुरुवात गर्छु भनेर पुनः पत्रकारिता सुरु गर्नुभएको थियो । सक्न त त्यति बेला नै पनि सक्नु हुन्थ्यो होला, जतिबेला आफूबारे सार्वजनिक प्रश्न उठ्यो र स्पष्टीकरण दिनुभएको थियो । अहिले फेरि निकै लामो समयपछि आफ्नो अमेरिकी नागरिक–मोह भङ्ग गर्न बाध्य हुनुभएको रहेछ । बारम्बार उही कुरा दोहो¥याइदा देखिएको अमेरिकामोह र नेपालप्रति देखाइएको सद्भावपूर्ण द्वैध चरित्रले अलिबढी ढोग महसुस भयो र तपाईँप्रतिको सम्मानबोध निकै कमजोर हुन पुग्यो । जेहोस् अब आशा राखूँ ‘यो पटकको प्रक्रियाले तपाईंलाईं कानुनतः पुनः एक नेपाली बनाउने छ । र दोस्रो पटक कुनै नेता, राजनीति वा परिस्थिति आदिलाई दोष दिएर त्यसलाई च्यात्नु हुनेछैन ।

अर्को अर्थमा पनि तपाईँ धन्यवादको पात्र बन्नु सक्नु हुनेछ कि, यहीँ नजिरलाई समातेर उतिबेलाका सामान्य प्रशासन मन्त्री लालबावु पण्डितले सुरु गरेको पिआर र ग्रिनकार्डधारी ‘राष्ट्रसेवकहरु’लाई, ‘कि नेपाली बन्नुस् कि पूर्ण विदेही भएको घोषणा गर्नुस्’ भनेर सुरु गरिएको छानबिन प्रक्रिया पुन सञ्चालन गर्न मद्दत मिल्ने छ । उनै लालबाबु पण्डित अहिलेपनि सङ्घीय मामिला तथा सामान्य प्रशासनमन्त्री हुनुहुन्छ । उहाँलाई त्यतिबेलाको छानबिन प्रतिवेदन वा त्यसको सत्य तथ्य डाटा पुन एक पटक बाहिर ल्याउने दबाब दिन सहयोग पुग्नेछ । यहीँ हो दुखद सत्य हाम्रो देशको । जहाँ नागरिकता च्यातेर विभिन्न बहानामा देशलाई लत्याएका वा दोहोरो नागरिकता बोकेर राष्ट्रसेवक भएका सयौँ ‘राष्ट्रवादीहरु’ यहाँ ‘राष्ट्रसेवा’ मै मौज्दात हुन सक्छन् । तपाईँको कारण ती सबको सातो उडेको होला र उनीहरू सबैले आत्मसमर्पण गर्लान् वा आफू विदेशी भएको घोषणा गर्लान् । हेर्ने दिन आएको छ ।

रवि जी, तपाईँले नेपाली समाजलाई नेपालबाट भन्दा अमेरिकाबाट धेरै अध्ययन गर्नुभएको होला । नेपालका कुना काप्चा घुमेका अर्गानिक घुमन्तेका अध्ययनअनुसार नेपाली समाज आज पनि ऐतिहासिक कतिपय भ्रमपूर्ण संस्कृति र परम्परागत मनोविज्ञानबाट प्रभावित छ । यो समाज तिक्ततापूर्ण सत्यमा भन्दा रहस्यपूर्ण करिश्मामा विश्वास राख्छ । वेद, पुराण, रामायण, महाभारत जस्ता धार्मिक ग्रन्थहरूमा उल्लिखित महापुरुषहरुको काल्पनिक रहस्यले अझै मोहित छ हाम्रो समाज । भावनात्मक छन् मान्छेहरू । त्यस कारण दयालु पनि छन् । आँखा चिम्लेर विश्वास गर्न सक्छन् । प्रश्न गर्दैनन् । आफ्नो शक्तिमा भन्दा कुनै महापुरुषको तागतमा विश्वास राख्ने मनोविज्ञानको अन्त्य भइसकेको छैन । तसर्थ संविधान प्रदत्त अत्यधिक मौलिक अधिकार प्राप्त भए पनि त्यसको प्रयोग कसरी गर्ने भन्ने चेतनाको राम्ररी विकास भइनसकेको कारण जनताको एउटा तप्का अझै चाहन्छ, ‘कुनै त्यस्तो शासक आओस् र आफ्ना साराका सारा समृद्धि घरमै ल्याएर दान देओस् । ताकि त्यसको बदलामा जयजयकार गर्न पाउँ ।’ आफ्नो न्याय अन्याय के हो ? त्यो खोज्न सक्ने अवस्थामा पुगेका छैनन् अझै । त्यसैको बिचमा तपाईँ आइपुग्नु भएको हो, एकाएक करिश्मा बनेर । यसको अर्थ यो होइन कि नेपालमा तपाईँ आउनु भन्दा पहिले केही पनि भएको थिएन । केही घटनाहरूको तथ्यपूर्ण खोजको कारण जनताको एक तप्का (जो सामाजिक सञ्जालको पहुँचमा छन्)लाई लागेको छ तपाईँ नै भगवान् हो । तपाइसँग सबै समस्याको समाधान छ ।

तपाईँ नै करिश्मा हो । तपाईँ नै महापुरुष हो अर्थात् तपाईँ नै सवथोक हो । यहीँ हो नेपाली जनताको परम्परागत इमान्दारिताको डरलाग्दो उदाहरण । राजनीतिक इतिहासको हरेक काल र त्यस कालका धेरै पात्रहरू जब–जब भूमिगत थिए अर्थात् रहस्यका अलौकिक पात्र थिए, ती सबै यस्तैखाले ‘क्रेजीजन’ का भगवान् थिए । र आज तीनै पात्रहरू जब यथार्थको मार्गमा टेक्न आइपुगे उनै ‘क्रेजी भक्तजन’हरूको नजरमा राक्षस भएका छन् । वास्तवमा ती न भगवान् थिए न राक्षस हुन् । बरु समस्या के थियो भने ती रहस्यमय पात्रहरूले बेलैमा आफूलाई मान्छे नै हुँ भनेर चिनाउन लाज माने । म कतै न कतै रहस्यमय महापुरुष (भगवान्)कै रूप हुँ कि ? भन्ने आत्मभ्रममा बाँचे । ठिक त्यस्तै, आज तपाईँ कतै न कतै त्यसै खाले आत्मप्रवृत्तिको सिकार हुनुभएको छ । त्यो समस्या तपाईलाईं समर्थन वा विरोध गर्ने दर्शकको होइन, नितान्त तपाईँको हो । ख्याल गर्नुस्, आलोचकहरु नै अन्ततः तपाईँका अप्रत्यक्ष मित्र साबित हुनेछन् ।

रवीजी, आजभोलि हाम्रो मुखमा झुण्डेको एउटा शब्द हो– सामन्तवाद ! समाजलाई सामन्तवादी प्रवृत्तिले गाँजेको छ भनेर भन्न हामी सबैलाई सजिलै आउँछ । सामन्तवादको किल्ला राजतन्त्र ढालेकोमा हामी गर्व गर्छौ । किनकि आज गणतन्त्र आएको छ । तर जब आफैँभित्र वर्षौँदेखि हुर्किएको सामन्तवादको विरुद्ध लड्ने बेला आउँछ नि ! प्रजातन्त्रवादी मसिहाहरूको पनि बाजा बज्दो रहेछ । आँखा चिम्लेर महसुस गर्नुस् – यति बेला तपाईँको कानमा बाजा बजिरहेको छ । तपाईँका कानले आफ्नो आलोचना जब आफैँ सुन्न सक्तैन, ठान्नुस् तपाईँ अमेरिकाको प्रजातन्त्र भोगेर मात्र होइन, चन्द्रमाको निर्जन साम्यवाद पुगेर आएको भए पनि तपाईँभित्र त्यो प्रवृत्ति कायम छ । तपाईँभित्र अहङ्कार, घमण्ड, आफूभन्दा बाँकी सारा बेबकुफ, बकम्फुसे लाग्न थाल्छ । जब सम्झनुस्, ‘तपाईँ भित्रको सामन्तवाद बौलाउन थालेको छ । त्यसबाट मुक्त हुनुस् । नत्र कुनैदिन टेलिभिजनको पर्दा बाहिर आएर जनताको दैनिक जीवनसँग सङ्घर्ष गर्नुपर्ने दिन आयो भने फेरि नेपाली नागरिकता च्यात्ने झोक पलाउन सक्छ तपाईँलाई । त्यसैले मत्थर पार्नुस् आफू भित्रको अहंकारलाईं । रवि लामिछाने सेलिव्रेटि भएको हो, न कि कथित लौकिक भगवान् !

मित्र, नेपालमा तपाईँले सोचेजस्तो केही नगर्ने पत्रुहरु मात्रै पनि छैनन् । राजनैतिक परिवर्तनको दशकौँ दशक दौरानमा हजारौँ–हजारले निश्वार्थ बलिदान दिएर आजको दिन ल्याएका हुन् । युरोप अमेरिकाको जस्तो भएन होला, जेहोस नेपाली मोडलको परिवर्तनकारी विचार र त्यसको नेतृत्व नेपालमै दुख गर्ने मान्छेले गरेका हुन् । यहाँभन्दा अघि समृद्ध नेपालसम्म लैजाने हिम्मत भएका मान्छेहरू पनि यहीँ देशमा छन् । सङ्घर्षमा पराजित भएका होलान्, अँध्यारामा छेकिएका होलान्, भिडबाट माथि उठ्दै होलान् तर यहीँ छन् । त्यो देख्न पनि सकारात्मक नजरिया चाहिन्छ । कलरदार चस्माबाट प्राकृतिक दृश्य नदेखिन सक्छ । तपाईँले समाजको अँध्यारा पाटोतिर हेर्दाहेर्दै उज्यालो देख्न नै बिर्सनुभयो जस्तो लाग्छ बेलाबेला तपाईँका हर्कत देख्दा ।

साथै अर्को कुरापनि सत्य हो । म गर्वका साथ भन्छु, ‘मानौँ यदि दुखदपूर्ण कुनै दिन त्यस्तो आयो र हामीले विकसित देशका ‘धनी तथा वुझकी प्रजातन्त्रवादी’ शासक र नेपालका पूर्वराजा ज्ञानेन्द्रमध्ये एक छान्न प¥यो भने एक पटक फेरि उही पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र छान्न सकिन्छ । दुख, कष्ट गरिबी र बरु तानाशाह रोज्न सकिन्छ । तर समृद्धि, विकास, प्रगति, उन्नति, प्रजातन्त्र, मानव अधिकार जस्ता बुट्टेदार ढोंगहरुसँग आत्मसमर्पण गर्न सकिँदैन । देशले आत्मसमर्पण गर्नु र व्यक्तिले विभिन्न बहानामा आफ्नो देशका नागरिकता फालेर आत्मसमर्पण गर्नु अन्ततः भिन्न तरिकाको एउटै कर्म हो । यहीँ हो नेपाली मन । यहीँ हो नेपालीपन । यो संवेदनशिलतामा तपाईँको सधैँ ख्याल रहने छ भन्ने आशा राख्दछु । र एक पुन नेपाली भएर तपाईँको खोज पत्रकारिताको अझ धेरै वृद्धि होस् भन्ने कामना गर्दछु । पूर्णनेपाली बनेर पत्रकारिता गर्नुस्, त्यसको मज्जा नै अर्कै छ रवीजी ।

अन्त्यमा, म ती व्यक्तिगत दुखको कारण विदेशिएका आमजनताप्रति सदा साथमा छु । त्यसमा पनि विशेषगरी श्रम भिसामा विदेश पुगेर नरकीय जीवन गुजार्दै नेपालको रेमिट्यान्स वृद्धि गर्ने आमश्रमिक र अध्ययन तथा श्रमकै सिलसिलामा विकसित देशमा पुगेका र आफ्नो मिसन पूरा गरी नेपाल फर्कने लक्ष्य बोकेका नेपालीहरूप्रति मेरो हृदयदेखि सम्मान रहेको कुरा अवगत गर्न चाहन्छु । साथै अध्ययन र श्रमको सिलसिलामा विदेश पुगेर उतै घरबार जमाइ, उतैको नागरिकता लिई नेपालको बारेमा आवश्यक चिन्ता गर्नेहरु प्रतिपनि सहानुभतिनै छ । तर कानुनतः नेपाल बिर्सेर आवश्यक भन्दा अनावश्यक चिन्ता गर्ने र नेपालमा बस्ने विभिन्न व्यक्तित्वलाई गालिगलौज मात्रै गर्न जानेका स्वघोषित ‘महामानवहरु’लाई शान्त भएर आफ्नो नयाँ देशको चिन्ता र व्यक्तिगत कर्ममा लाग्न अनुरोध गर्दछु ।