हरेक क्षण हाम्रा आँखाहरू आफ्नै आँसुले पखालिन चाहन्छन्, जसले गर्दा हामी जीवनलाई अझैँ स्पष्टसँग देख्न र पहिचान गर्न सक्छौँ ।

आखिर आँसुलाई सृजनाका निम्ति अमृतसरह भन्दै यति धेरै महत्त्व किन दिए त कविले ? शरीर वैज्ञानिक सन्दर्भबाट हेर्दा आँसु आँखाको ढकनीको भित्रतिर नानीको ठिक माथि रहेको ल्याक्रिमल ग्रन्थिबाट उत्पन्न हुने पानीदार स्राव मात्र हो । आँसु आउनु हाम्रो स्वेच्छामा निर्भर हुँदैन, स्वचालित स्नायु प्रणालीले नियन्त्रणमा लिएर यसलाई निरन्तर उत्पादन गरिरहन्छ । आँखा झिमझिम पार्दा आँसु आँखाभरि फैलन्छ र त्यसले कर्निया भनिने आँखाको बाह्य संवेदनशील अङ्गलाई चिप्लो पारेर सफा गर्छ । आँखाका कुनामा रहने अश्रुनलीको बाटो हुँदै बाँकी रहेको आँसु नाकको भित्री भागबाट घाँटीतिर पुग्छ र विसर्जित हुन्छ तर मान्छे उत्तेजनमा आउँदा चाहिँ अत्यधिक आँसु उत्पादन हुने हुनाले यो आँखामा डबडबाएर छचल्किन थाल्छ । यी सब प्रक्रियालाई छाडेर सिद्धिचरण श्रेष्ठले आँसु खण्डकाव्यमा चाहिँ आँसुलाई समाजमा रहेका सामन्तहरूले दलितमाथि गर्ने भेदभाव र आर्थिक असमानताबाट उत्पन्न रुवाइको विशेष उत्पादनका रूपमा लिएको छन् । कवि लेख्छन् ः मनुजकै पूजा लिएर, अप्सरालाई नचाई

देवताको स्वर्ग घुम्ने, हक छ के पृथ्वी रुवाई ? (२०)

यसमा पृथ्वीको रुवाइको मूल कारण सामान्य मान्छेको सेवा लिएर, मान्छेलाई वस्तुझैँ उपयोग गरेर स्वर्गीय आनन्द लिने देवतारूपी सामान्तहरूका कारण देखिएको र यस्तो कार्य गर्ने हक कसैलाई नभएको भाव प्रकटित छ ।

आँसु विभिन्न आयाममा निःसृत हुन्छ । हरेक मान्छेको व्यथा र सन्तापलाई अभिव्यक्ति दिन आँसुको प्रवाह हुन्छ । नयाँ जन्मेको बच्चा नाभीविच्छेदको पीडाका कारण आँसुविहीन रुवाइ रुन्छ । त्यो रुवाइ आमाको सुरक्षित र आनन्दित पाठेघरको बिछोडको सन्तापबाट सिर्जना भएको हो । उसलाई खाना र न्यानो साथै कसैको सहाराको जरुरत हुन्छ । उसको आँसुले बच्चा र वरिपरिका मान्छेका बीच अगाध र अदृश्य सम्पर्कसेतु निर्माण गरेको हुन्छ । सिद्धिचरण श्रेष्ठको आँसु खण्डकाव्यमा पनि आँसुको मोल असमानता हटाउने विद्रोहको बिम्ब बन्न आह्वान गरिएको छ, जस्तै :

कविले यस कृतिमा आर्थिक र जातीय विभेदलाई प्रश्रय दिने समाजलाई व्यङ्ग्य गरेका छन् र यही विभेदका कारण पृथ्वी दन्दनी बलिरहेको देखाएका छन् । पृथ्वी बल्नु भनेको मान्छेभित्रको असमानताविरुद्धकको आवाज आक्रोशमा रूपान्तरित हुनु हो, पृथ्वी डढ्नु भनेको अन्याय र अत्याचारका कारण थिचिएका सबाल्टर्न वर्गप्रतिको शोषण चरममा पुग्नु हो । यसरी तातिएर, रुखिएर आफ्नो अस्तित्व गुमाउन थालेको पृथ्वीलाई जोगाउन कविले आँसुको सञ्चरण गर्नुपर्ने आकांक्षा राखेका छन्, जस्तै :

यो कृति दलितकेन्द्री छ । आफ्नो आर्थिक, सामाजिक, राजनीतिक हकअधिकार गुमाएका दलितहरूको पक्षमा बोल्ने दावा कविले गरेका छन्, जस्तै :

दलित जातिले समाजमा समानाता स्थापनाका निम्ति गरिने सङ्घर्षको स्वरूप दिइएको छ । भेदभावका पक्षपातीलाई यसमा कृत्रिम मान्छेका रूपमा लिइएको छ भने तिनलाई समाप्त पार्नका निम्ति सर्पले झैँ फुङ्कार गर्नुपर्ने आवश्यकता देखाइएको छ, जस्तै :

आँसु नै त्यस्तो माध्यम हो, जुन अन्तरात्माबाटै ऊर्जावान् हुन्छ र पुराना, रुढ, प्रतिगामी चिन्तन एवम् व्यवहारलाई त्यसले निमिट्यान्न पारेर फाल्न सक्छ । आँसुले व्यक्तिको क्षमतालाई प्रकाशित गर्न सक्छ । आँसुको यसै भव्य मानवीय शक्तिको पहिचान प्रस्तुत कृतिमा भएको छ, जस्तै :

साँच्चै, युगकविको आँसु पढ्दै गर्दा अनेक प्रश्नहरू स्वतः आइहाल्छन् ः नेपाली सबाल्टर्नले स्वमुक्तिको क्रान्तिमा नेतृत्व सह्मालेर आँसुको सही मोल निक्र्यौल गर्न सक्लान् ? आँसुको शक्ति चिनेर विषमतालाई हटाई गणतन्त्र नेपालको मौलिक छवि सिर्जना गर्र्ने सामथ्र्य राख्लान् ? सामूहिक हितका निम्ति स्थार्थको बलिदान गर्न सबै नेपाली जनता तयार होलान् ?

यी र यस्ता अनेकौँ प्रश्नहरूको आदर्श उत्तर त हामीसँग तयार छ होला, तर यथार्थमा परिधीय कामहरूमा अलमलिएर सबै प्रमुख काम थाती नै राखेका छौँ हामीले !